BỌ CẠP – ĐỘNG VẬT LÀM THUỐC QUÝ
Tên khác: Toàn Yết, Toàn trùng, Yết tử
Tên khoa học: Buthus sp., họ Bọ cạp (Buthidae)
Mô tả:
- Phần đầu ngực và bụng trước dẹt, dài, có hình elip. Phần bụng sau hình giống cái đuôi, teo lại và uốn cong. Dài khoảng 6cm.
- Phần đầu ngực màu nâu hơi xanh, phần trước phát triển nhô ra một đôi chân kìm nhỏ ngắn, một đôi chân xúc giác dạng càng cua lớn và dài.
- Phần lưng được che phủ bới mai giống hình cái thang..
- Phần bụng trước bao gồm 7 đốt. Đốt thứ 7 thẫm màu với 5 rãnh xương sống gồ lên ở trên đốt lưng. Mặt lưng màu nâu hơi xanh lục.
- Phần bụng sau màu vàng hơi nâu, có 6 đốt, với các nếp nhăn dọc trên các đốt.
- Đuôi mang một ngòi châm. Mùi hơi hắc, có vị mặn.
Bộ phận dùng :
- Dùng cả con làm thuốc gọi là Toàn Yết, nếu chỉ dùng đuôi gọi là Yết Vĩ.
Phân bố : Nước ta có nhiều loài bọ cạp, nhưng vị thuốc vẫn phải nhập từ nước ngoài.
Thu hái :
- Toàn Yết được bắt vào khoảng cuối mùa xuân đến đầu mùa thu.
- Loại bỏ đất cát, luộc trong nước hoặc nước muối đến cứng.
- Lấy ra, đặt ở chỗ thoáng gió và làm khô âm can.
- Thực tế, người ta có thể thu lấy nọc độc từ bọ cạp bằng cách dùng xung điện kích thích cho tiết nọc rồi thu lấy.
Thành phần hóa học : Trong bọ cạp có chất độc Katsutoxin có bản chất protein giống như nọc rắn hay nọc của một số con vật khác.
Tác dụng dược lý :
- Thuốc có tác dụng chống co giật yếu hơn Ngô công.
- Thuốc có tác dụng hạ áp lâu dài.
- Nhiều học giả cho rằng chế phẩm Toàn Yết ảnh hưởng đến chức năng vận mạch của trung khu thần kinh, làm giãn mạch, trực tiếp ức chế hoạt động của tim, làm giảm tác dụng tăng áp của Adrenalin.
- Thuốc có tác dụng an thần, giảm đau.
- Chất độc Katsutoxin trong bọ cạp là một protein có Carbon, hydro, oxy, nito và sulfur.
- Tác dụng gây độc chủ yếu của Katsutoxin là gây liệt hô hấp. LD50 trên thỏ thí nghiệm cho kết quả thuốc gây co cứng chi và liệt hô hấp.
Công dụng:
- Làm thuốc trấn kinh, chữa trẻ em kinh phong
- Làm thuốc kích thích thần kinh, chữa bán thân bất toại
- Làm thuốc trị mụn nhọt sưng thũng
- Nọc bọ cạp được dùng để làm thuốc giảm đau, dùng ngoài để trị các chứng đau dây thần kinh ngoại biên, dây thần kinh ở mặt hoặc đau cơ.
Cách dùng, liều lượng:
- Ngày uống 3-5g, dùng phối hợp với các vị thuốc khác.
- Với nọc bọ cạp: dùng xoa ngoài da và bắp cơ
